Mijn eerste ervaring met Mondriaan was in het Museum of Modern Art in New York. Dat is een beetje vreemd voor een journalist die al een keer of vijftig door Nederland reisde, zul je zeggen. En dat klopt. It makes sense. Er is geen plaats of plek in Nederland die zich met recht en reden ‘Mondriaanstad’ of ‘Het dorp van Mondriaan’ mag noemen. Ik probeerde het in 2003 een keertje met Domburg, in Zeeland, omdat de schilder daar tussen 1908 en 1916 elke zomer enkele weken doorbracht. Hij maakte er een prachtig stilleven van de vuurtoren van Westkapelle, enkele duinenstudies en een handvol schilderijen van verweerde bomen die alleen door het kleurengebruik net zo goed in de Kalahari hadden kunnen staan. (Overigens waren het niet Geike Arnaert en Bløf die Zoutelande op de kaart zetten. Dat deed Piet Mondriaan al, toen hij er in 1909 de kerk op doek zette, met een babyblauwe en kersenrode hemel – in de lagere school gebruikten wij dikke frieten om die techniek na te bootsen.)
Maar eigenlijk had Mondriaan verder niks met Domburg.
Verderop in het museum werd ’s mans atelier aan de Rue du Départ in Parijs op ware grootte nagebouwd
Ik moet een jaar of 26 zijn geweest toen ik voor het eerst Broadway Boogie Woogie zag in het Moma. En ik begreep het helemaal. Hoe hij vanuit dat post-impressionisme met die pastelkleurtjes en nog zeer herkenbare molens, kerken en torens langzaam naar een abstracte, figuratieve kunstvorm evolueerde. En hoe alle puzzelstukjes op hun plaats moeten gevallen zijn toen hij in 1940, bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, in New York arriveerde. Mondriaan moet dat zelf ook begrepen hebben. Hij werd fan van de boogie-woogiemuziek, gooide het zwart uit zijn kunst en daarmee ook de strakke lijn uit zijn esthetische doctrine van het neo-plasticisme. Op Broadway zag Piet Mondriaan het licht. Alle kleuren, de stoplichten, de taxi’s, de zebrapaden kwamen samen in een vitaal en pulserend ritme, een optische vibratie waarmee hij als geen ander het verkeer van de grootstad op doek kon vatten.
Maar dat was slechts het eindpunt van een volmaakte carrière.
Piet Mondriaan werd op 7 maart 1872 aan de Kortegracht in Amersfoort geboren, als zoon van een christelijke hoofdonderwijzer. Het is een half mirakel hoe men er na al die jaren in geslaagd is om van het huis met de dubbele functie (ook de lagere school was er gehuisvest) een fris, modieus en uitermate licht museum te maken, met alle functionaliteiten die je in 2021 verwacht. Het huis zelf is weinig opvallend, en was het niet van de kleurrijke telraamknopen in rood, blauw en geel die aan de grachtafsluiting hangen, ik was er zomaar voorbijgelopen. Amersfoort, een van de leuke steden in Nederland, speelde een belangrijke rol in het jonge leven van de schilder, al vormde de stad vooral zijn leven en minder zijn schilderkunst. Mondriaan kreeg het engagement mee van thuis, werd christelijk opgevoed en werd later tijdens de Amsterdamjaren lid van de Gereformeerde Kerk. In een video performance trekt de artistieke ontwikkeling van Mondriaan aan me voorbij. Verderop in het museum werd ’s mans atelier aan de Rue du Départ in Parijs op ware grootte nagebouwd. Mondriaan leefde kil en sober, dat deed hij later ook in New York. Na zijn dood liet hij wat boeken na, hij vernietigde alle correspondentie en hechtte weinig waarde aan materiële rijkdom.
Amersfoort is ideaal voor een verrassend weekendje Mondriaan met meer
Het Mondriaanhuis werd eind 2016 volledig opgeknapt, en dat is er helemaal aan te zien. Het is nu op maat van gezinnen met kinderen, die zich helemaal kunnen uitleven met de technische snufjes en daarna ook zelf aan de slag kunnen in het doe-het-zelf atelier. Op de eerste verdieping lopen af en toe boeiende tentoonstellingen van jonge kunstenaars die zich op een of andere manier door Mondriaan lieten beïnvloeden. Die jonge artiesten waren niet alleen, denk ik bij mezelf als ik de trap weer afdaal. In het museum van Yves Saint-Laurent in de Marokkaanse stad Marrakech kun je enkele wollen jurken bewonderen van de hand van de Franse couturier, die helemaal in abstracte, lineaire Mondriaanstijl zijn ontworpen. Ook dat kon Mondriaan goed, van geïnspireerd worden door het kubisme van Braque en Picasso in de jongere jaren tot zelf de grote inspirator worden tijdens de latere jaren van zijn leven in New York.
Amersfoort is best een pittige, aangename stad. Zij wordt niet voor niets de meest fotogenieke stad van Nederland genoemd. Dat heeft met de monumentale Koppelpoort te maken, maar ook met de Onze Lieve Vrouwetoren en die fraaie, middeleeuwse Muurhuizen. Toen de stad zich als gevolg van de economische bloei in 1380 begon uit te breiden, moest er een nieuwe stadsmuur gebouwd worden. De oude muur werd afgebroken en vanaf ongeveer 1500 werden er huizen gebouwd met het materiaal van de oude muur langs de lijn waar die stadsmuur had gestaan. Door vlagen van slagregen en onverwachte hagelbuien wandel ik langs huis De Bollenburgh, de Plompe- of Dieventoren en het Secretarishuisje. Voor de Koppelpoort trek ik wel een uur uit. Het is de enige combinatie van een landpoort en een waterpoort in Nederland, en het is de ronduit schattige gids Gerda die me honderduit alle kleine verborgen details toont.
Ik wilde het tot slot nog even over Hotel de Tabaksplant hebben, een driesterrenhotel dat zich in de Coninckstraat bevindt (verder geen enkele familieband) en is gehuisvest in enkele sfeervolle, monumentale panden uit de zeventiende eeuw. Het is een aanrader tegenover de vaak onpersoonlijke ketenhotels die je hier en daar in de stad vindt. In de Tuinkamer kun je een kopje thee drinken en wat werken of lezen. Een uitstekend restaurant is Eetkamer van Zanten, waar je voor een euro of twintig dorade eet en daarbij een passend bier wordt voorgesteld. Amersfoort is ideaal voor een verrassend weekendje Mondriaan met meer.
Door Toni De Coninck.
Algemene info via holland.com.
