Mons heet Bergen om geen andere reden dan Brugge Brugge is: het is behoorlijk harken om de heuvels van en naar de Grand Place te overwinnen, langs straten vol kinderkopjes en laat-middeleeuwse stegen die ontworpen zijn voor paarden en stootkarren, en niet voor 4×4’s of pakweg de ophaaldienst die op deze ochtend dozen vol oud papier in vrachtwagens gooit. Vanuit mijn kamer op de tweede verdieping van het Dream Hotel heb ik een goede, open blik op het belfort en de bovenstad. Er waaien kringels witte rook uit schoorstenen. Duiven vliegen af en aan. De beuken gooien hun laatste gele vacht af.
In de winkelstraten duiken hippe koffiebars op, skatewinkels, handels in biogroenten
Ik ben blij dat Mons zich de voorbije jaren zo goed ontwikkeld heeft. De stad werd in 2015 culturele hoofdstad van Europa, en dat zorgde voor geld en stimuli. In de winkelstraten duiken hippe koffiebars op, skatewinkels, handels in biogroenten. De dingen die doorgaans bij een studentenstad passen. Dat was niet altijd zo. In het Mundaneum lees je bijvoorbeeld dat België in 1880 de tweede belangrijkste economische mogendheid ter wereld was. Maar het geld kwam niet in de handen van de werknemers terecht. In de Borinage, in het bijzonder in de mijnen, leefde men in ronduit miserabele omstandigheden. Leven en werken onder de grond was ongezond en gevaarlijk. Er viel ergens in een Belgische koolmijn gemiddeld één dode per dag, leren we in het huis in Cuesmes, waar schilder Vincent van Gogh vier maanden doorbracht. Van Gogh trok zich het lot van de mineurs aan. Hij preekte voor hen, las voor uit de bijbel. Maar zijn hevig protestantse aanpak mislukte, net als andere stielen die een rode draad werden in de tijdlijn van de Nederlandse laat-impressionist.
Cuesmes was vroeger een dorp omgord door weilanden en terrils. Vandaag is het opgeslokt door de stad, en bevindt het huis van Vincent van Gogh zich in een zijweggetje van de drukke rue du Chemin de Fer. Er loopt een film waarin Tom Barman uitstekend Frans praat, wel een uur lang. We leren over de jaren vol weemoed, de armoede in de Borinage, hoe van Goghs verblijf een scharnierpunt werd in de overgang naar de tijd in Arles, zijn kennismaking met Gauguin, dokter Gachet, de manier waarop hij zich een oor afsneed en later een kogel door de borst joeg. Wat een tragisch figuur was Vincent van Gogh. Uniek maar desolaat. Te wereldvreemd om wereldverbeteraar te zijn. Hoogbegaafd maar altijd diepbedroefd. In 1885 had de Kunstacademie van Antwerpen hem afgewezen. De docenten beoordeelden hem als zijnde ‘niet in staat om te tekenen’. Van Gogh moest de cursus voor beginnelingen volgen.
Mons bewees daarmee dat het een speler van internationaal niveau was
Mons loopt op vrijdagochtend over voor de wekelijkse markt. Er worden bloemen verkocht, in deze tijd van het jaar inlandse chrysanten of exoten die worden aangeleverd uit Aalsmeer. Kooplui bieden me kleine stukjes worst aan op een robuuste houten plank en ook Jacquy Cange, een van Belgiës allergrootste kaasmeesters, heeft een kleine foodtruck op de markt (Zijn winkel bevindt zich op een boogscheut van de Grote Markt). Ik doe me een flat white bij MoMA Coffee Mons, een koffieplek die even trendy is als klein, en zie vanop het winterse terras de wereld voorbijtrekken: studenten uit Spanje, Colombia, Polen, Madagascar, Kameroen. Uit een café waait de Piña Coladasong van Rupert Holmes.
Het museum voor Schone Kunsten, het BAM, werd in aanloop van de festiviteiten rond de Europese culturele hoofdstad in 2015 helemaal opgeknapt en verfraaid. Warhol opende toen dat jaar, en Mons bewees daarmee dat het een speler van internationaal niveau was. Nog tot ergens in januari loopt nu een overzichtstentoonstelling rond leven en werk van Niki de Saint Phalle, de Franco-Amerikaanse die op vele vlakken een stuk geschiedenis deelt met Vincent van Gogh. Ook de Saint Phalle was onbegrepen en deed koppig haar ding tot iemand het ook echt goed vond. Er spreekt angst uit haar werk, de bezoeker wordt meegesleurd in een koortsige droom waarin niet zelden macht en seksualiteit een belangrijke rol spelen. De Saint Phalle had de ambitie woningen te bouwen, waarvan zowel bewoner als bezoeker geacht werden die te betreden door een ingang die tussen de benen van de kunstenaar verscholen zat. Niet zelden zie je psychedelische vulva’s opduiken, ongetwijfeld het resultaat van al even geestesverruimende middelen. Beroemd zijn de sculpturen, die ook opduiken op de Place Stravinsky, naast het Centre Pompidou in Parijs. Mons heeft er vier. De bekendste staan in de tuin van het BAM en in de Jardin du Mayeur.
We lunchen in Le Bistro de Jean-Phi. Eerst komt er ei, zachtgegaard op 62 graden, met gebakken dooierzwammen en pancettachips, dan saltimbocca met wortelen en bonenkruid en puree. We drinken er Mosaïque bij, een Indian pale lager die speciaal voor het restaurant wordt gebrouwen, en door het lage alcoholgehalte lekker doordrinkt. Het is goed eten in Mons. L’Envers bereidt heerlijke fazant op lage temperatuur, en in La Table du Boucher eten we voortreffelijke kaaskroketjes, Italiaanse pikante worst, in de oven gegaarde sint-jakobsvruchten en een pavé d’Aubrac, een stuk ossenhaas dat tot in de perfectie is gegaard, met grof zout wordt bestrooid en opgediend met herfstgarnituur, een stevige pepersaus en uitstekende frieten. Menuprijzen zijn op Bib Gourmand-niveau, tussen 25 en 37 euro, afhankelijk van lunch of diner.
Het museum dat het internet uitvond nog voor er sprake was van computers
Mons is fijn, Mons is gezellig. En met het Mundaneum hebben ze de grootste onbekende schat ter wereld in huis. Het museum dat het internet uitvond nog voor er sprake was van computers. Waarover The New York Times schreef: ‘The web time forgot’. Le Monde: ‘Google de papier.’ Een eeuw geleden beslisten Paul Otlet en Henri La Fontaine een archief aan te leggen van alle kennis die in de wereld beschikbaar was. Het resultaat werd 6 kilometer aan steekkaarten, collecties van dagbladen, affiches, postkaarten, glasplaten en andere verzamelingen. Het Mundaneum besloeg eerst een vleugel van de gebouwen aan het Jubelpark in Brussel, maar verhuisde in 1993 naar Mons. Je kunt er vandaag de kasten met fiches bewonderen, maar ook naar tijdelijke tentoonstellingen gaan. Zoals nu, ‘Chine. Carnets de voyage.’ Otlet dagdroomde al voor de Tweede Wereldoorlog over het ‘internet’, sinds 2012 wordt hij ook erkend als de vader van het concept, de zgn. Radiated Library. Het gaat met Belgische wetenschappers als met Waalse steden: onbekend en dus vaak een beetje onbemind. Mons bewijst in alles het tegendeel.
