Het is geen toeval dat Rotterdam en Antwerpen dikwijls in één adem worden genoemd. Het zijn twee grote havensteden, de grootste in hun soort, er heerst een avant-garde vibe waar lokale artiesten en kunstenaars doorgaans goed gedijen, en Rotterdammers hebben net als Antwerpenaars niet zo’n erg lage dunk van zichzelf, tenminste als we de roddels mogen geloven.
Toch zijn er ook markante verschillen: Antwerpen heeft bijvoorbeeld nog een historische binnenstad die ook geografisch goed herkenbaar is, met de rug naar de Schelde. In Rotterdam sloeg de Tweede Wereldoorlog diepe gaten, ook letterlijk, en moest men met een blank canvas herbeginnen – behalve in Delfshaven misschien.
We weten intussen dat crises vaak het platform zijn waarop nieuwe initiatieven worden ontwikkeld, en het ging net zo in Rotterdam. De haven zorgde voor een economische versnelling en bedrijven zoals de Van Nelle Fabriek verschaften duizenden arbeiders van de Spangenwijk werk. De teloorgang volgde samen met de sluiting van de fabriek in de jaren 90 van de vorige eeuw. ‘Toen werd Spangen het afvoerputje van Rotterdam,’ vertelt gids Frank. ‘Prostitutie, criminaliteit, drugs.’
Van eens per week thuis wassen in een teil naar dagelijks douchen op het werk: ongekende luxe
In de Van Nelle Fabriek werd koffie, thee en tabak geproduceerd. Maar het gebouw had ook architecturale charmes. Architecten Leendert Van der Vlugt en Johannes Brinkman ontwierpen samen met constructeur Jan Wiebenga de ‘ideale fabriek’ voor Van Nelle: functioneel, mooi én open. Doordat het daglicht naar binnen viel, werkten de arbeiders veel fijner. Dat was in zoveel opzichten revolutionair. Directeur Kees van der Leeuw wenste een efficiënte en gezonde werkomgeving voor de arbeiders. Er waren sportvelden ter ontspanning, een fabriekstuin voor de middagpauze en modern sanitair voor de hygiëne. Van eens per week thuis wassen in een teil naar dagelijks douchen op het werk: ongekende luxe.
De Van Nelle Fabriek was de eerste daglichtfabriek van Europa en de modernste van Nederland. Een toonbeeld van het functionalisme, het ‘nieuwe bouwen’, niet toevallig in de periode dat Bauhaus in Europa probeerde door te dringen. Geen bakstenen, maar beton. Geen draagmuren, maar kolommen. Een gevel van staal en glas. Een zee aan daglicht op de werkvloer. In 1932 bezocht Le Corbusier de Van Nelle Fabriek: “U heeft in Rotterdam een schitterend bewijs van het leven dat komt! Van een puurheid, zo onvoorwaardelijk zuiver!”.
Frank vertelt honderduit. Over de tearoom met uitzicht over de gebombardeerde stad waar de wederopbouw van Rotterdam werd uitgedacht. De scheve luchtbruggen tussen fabriek en magazijn die eigenlijk recht bedoeld waren. De streng gescheiden trappenhuizen voor vrouwelijk en mannelijk personeel. De geheime gang voor de keurmeester. De Van Nelle Fabriek leest als een spannend boek en is ook vandaag nog de modernste fabriek van Nederland. In 2002 werd zij gerenoveerd, in 2014 beloond als UNESCO Werelderfgoed. Duurzaam tot in detail: grijs water, groene stroom, afvalscheiding, LED-verlichting. Goed voor het A-label voor duurzaam monumentenbeheer en de prestigieuze Green Key Gold. En vandaag een werk- en eventplek die uitnodigt en bruist.
In de waterberging kan een miljoen liter regenwater worden opgeslagen en gezuiverd
Duurzaamheid heeft vele vaders. Rotterdam verandert. De stad is altijd in beweging en dat zie, hoor en voel je. Het borrelt. Naast allerlei klimaatmaatregelen van groene daken en waterpleinen (voor wateropvang tijdens plensbuien) worden alternatieve energiebronnen aangeboord en woningen verduurzaamd. De stad stimuleert bewust het lokale en sociaal-maatschappelijke ondernemen.
De tijdelijke sluiting van het Museum Boijmans van Beuningen effende het pad naar het nieuwste icoon van de stad: het Depot, een New York-akin landmark in een uit de kluiten gewassen vaas die opgetrokken is uit spiegelglas – Rotterdam heeft vanzelfsprekend wel meer gemeen met de stad aan de Amerikaanse oostkust. Het is het eerste publieke toegankelijke kunstdepot ter wereld waar je meer dan 152.000 kunstwerken bij elkaar ziet, verzameld en gerangschikt in veertien depotruimten met vijf klimaten. Bezoeken kan begeleid en onder een striktere vorm van bewaking. Dit is immers een plek waar gewerkt wordt, en gerestaureerd. Je dwaalt tussen kunst, zonder ook maar enige vorm van houvast. Bruegel naast Bosch, Munch bij Mondriaan. Boven kun je gezond en uitermate creatief dineren in Restaurant Renilde. Ook sociaal en duurzaam: het Depot organiseert rondleidingen in gebarentaal en tours voor mensen met een visuele beperking.
Ik neem de watertaxi (van de 24 varen er nu al 7 op schone energie) naar de halte Marconistraat en wandel vijf minuten naar de Stadshaven Brouwerij. Ook dit is het nieuwe Nederland: het Vierhavensgebied is de broedplaats, proeftuin en leidend voorbeeld van de circulaire economie. Ook in de brouwerij stroomt innovatie door de aderen en brouwketels. Duurzaamheid is essentieel in de bedrijfsvoering, de modernste technieken worden gebruikt om zo min mogelijk water en energie te verspillen. En de bieren zijn gewoon top.
Rotterdam komt met zeven groene stadsprojecten voor een beter leefklimaat voor bewoners, ondernemers en bezoekers. Zo komen er nu 160 in plaats van 24 bomen op het Hofplein, met de iconische fontein als middelpunt. In de waterberging kan een miljoen liter regenwater worden opgeslagen en gezuiverd. Op het dak van het voormalige spoorviaduct de Hofbogen komt een groen stadspark met een lengte van 2 kilometer. Langs de Rijnhaven wordt een nieuw stuk stadscentrum gebouwd, met hoogbouw voor sociale huurwoningen en kleinere bedrijven en horeca. Er gebeurt bijzonder veel in Rotterdam. En dat laagje ruig zorgt voor de ontegensprekelijke charme.
Door Toni De Coninck.
Overnachten kan in het hotel (en rijksmonument!) The Slaak. Het gebouw was een van de eerste iconen in een voor de rest kale vlakte na de Tweede Wereldoorlog. Tot 1972 stonden hier de drukpersen van het socialistische dagblad Het Vrije Volk. The Slaak wil energieneutraal zijn.
Dineren vonden we prettig en erg verfrissend in het circulaire (en vegetarische) restaurant Rotonde, en het bijzonder eigentijdse Héroine. Twee aanraders.
